Wystawy

Wystawa ,, Krzywe Koło” potrwa do 27 marca 2019.

Zapraszamy na wernisaż 22 lutego o godz. 19:00.

Prezentacja Galeria Krzywe Koło (1956-1965). Prace na papierze jest rozszerzoną wersją wystawy przygotowanej w Radomiu. Spośród wielu propozycji Mariana Bogusza (1920-1980) wyróżniała się idea utworzenia ogólnie dostępnego zbioru dzieł sztuki nowoczesnej, na wzór zorganizowanej przez Władysława Strzemińskiego i grupę „a.r.” Międzynarodowej Kolekcji (1931) zdeponowanej w łódzkim muzeum. Przygotowanie tego projektu artysta rozpoczął natychmiast po uwolnieniu z obozu koncentracyjnego w Mauthausen (1945) i powołaniu w Warszawie Klubu Młodych Artystów i Naukowców (1947). Polityczny nadzór nad sztuką i doktryna socrealizmu zatrzymała dalsze gromadzenie kolekcji. Dopiero możliwość swobodnego wypowiadania się na najbardziej nawet drażliwe tematy jaka nastąpiła w wyniku przemian po 1956 roku, spotkania i dyskusje grona intelektualistów w warszawskim Klubie Krzywego Koła, organizowanie wystaw w prowadzonej przez Bogusza działającej w jego obrębie autonomicznej Galerii (1956), stworzyły warunki powrotu do tych założeń. Bogusz kolekcjonował dzieła artystów wystawiających w Galerii Krzywe Koło, łącząc dokonania twórców z różnych regionów Polski, z autorami z Czech, Słowacji, Węgier i Niemiec oraz międzynarodowego ruchu Phases. Chciał zgromadzić stale eksponowany, ciągle rozszerzający się zbiór.

Prezentacja Galeria Krzywe Koło (1956-1965). Prace na papierze jest rozszerzoną wersją wystawy przygotowanej w przez warszawską Przestrzeń dla Sztuki S².

Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej Galerii Krzywe Koło rozproszona w zbiorach prywatnych

Spośród wielu propozycji Mariana Bogusza (1920-1980) wyróżniała się idea utworzenia ogólnie dostępnego zbioru dzieł sztuki nowoczesnej, na wzór zorganizowanej przez Władysława Strzemińskiego i grupę „a.r.” Międzynarodowej Kolekcji (1931) zdeponowanej w łódzkim muzeum. Przygotowanie tego projektu artysta rozpoczął natychmiast po uwolnieniu z obozu koncentracyjnego w Mauthausen (1945) i powołaniu w Warszawie Klubu Młodych Artystów i Naukowców (1947). Polityczny nadzór nad sztuką i doktryna socrealizmu zatrzymała dalsze gromadzenie kolekcji. Dopiero możliwość swobodnego wypowiadania się na najbardziej nawet drażliwe tematy jaka nastąpiła w wyniku przemian po 1956 roku, spotkania i dyskusje grona intelektualistów w warszawskim Klubie Krzywego Koła, organizowanie wystaw w prowadzonej przez Bogusza działającej w jego obrębie autonomicznej Galerii (1956), stworzyły warunki powrotu do tych założeń. Bogusz kolekcjonował dzieła artystów wystawiających w Galerii Krzywe Koło, łącząc dokonania twórców z różnych regionów Polski, z autorami z Czech, Słowacji, Węgier i Niemiec oraz międzynarodowego ruchu Phases. Chciał zgromadzić stale eksponowany, ciągle rozszerzający się zbiór. Początkowo prowadził rozmowy z Muzeum Sztuki w Łodzi. Wówczas został zebrany w Paryżu zespół 13 obrazów (m. in.: Jerzy Kujawski, Roberto Matta Echaurten, Karl Otto Gőtz), który przyjęło łódzkie muzeum. Dyrektor Marian Minich odrzucił jednak projekt istnienia odrębnej kolekcji artystów, która mogłaby stanowić zaczątek przyszłego Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Powstała w latach 1957-1961 tzw. I Kolekcja Galerii Krzywe Koło, składająca się z 35 obrazów (m. in.: Henryka Stażewskiego, Stefana Gierowskiego, Mariana Bogusza, Kajetana Sosnowskiego) trafiła jako dar do Muzeum Narodowego w Warszawie (1963), ale nie była tam eksponowana.

W latach sześćdziesiątych głównym miejscem aktywności twórczej Bogusza stał się Koszalin. Pierwsze ekspozycje sztuki nowoczesnej odbywały się w Bałtyckim Teatrze Dramatycznym, gdzie artysta objął stanowisko Głównego Plastyka Teatru, a następnie w miejscowym muzeum. Właśnie w Koszalinie Bogusz miał nadzieję stworzyć Muzeum Sztuki Nowoczesnej, do tego muzeum przekazał (w 1963 r.) Kolekcje II – 13 obrazów (m. in. artystów z Czechosłowacji: Josefa Istlera, Mikuláša Medka, Aleša Veselý); oraz Kolekcję III – 29 gwaszy, rysunków i grafik (m. in.: Marii Ewy Łunkiewicz, Jerzego Skarżyńskiego, Andrzeja Wróblewskiego, Rajmunda Ziemskiego). Rozwój i bazę naukową przyszłego muzeum miały zapewnić coroczne Spotkania Artystów i Naukowców w Osiekach pod Koszalinem (od 1963 r.), na które zapraszano również twórców z Czechosłowacji i Węgier. Warunkiem uczestnictwa w spotkaniach było ofiarowanie jednego z dzieł do istniejącej już w muzeum Kolekcji obrazów i rysunków.

W 1965 roku realizacja projektu Bogusza została przerwana. Decyzją urzędu wojewódzkiego zlikwidowano w koszalińskim muzeum dział sztuki. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Koszalinie, organizowane od czerwca 1963 roku, przestało istnieć, zbiory przekazano do Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Pieczołowicie dobierane przez Bogusza obrazy, gwasze, akwarele, rysunki i fotografie, również i w tym muzeum były z zasady nie wystawiane, ugrzęzły w magazynach muzealnych. Bardzo rzadko i tylko niektóre dzieła, wyrwane z kontekstu, pokazywano na wystawach czasowych.

W pełni udaną inicjatywą Bogusza, wspierającą popularyzowanie dokonań sztuki współczesnej był projekt upowszechniania dzieł poprzez druki wydawane przez Galerię Krzywe Koło zawierające oryginalne prace artystów. Ulotną, ale zmaterializowaną w przestrzeni prywatnej Międzynarodową Kolekcję Sztuki Nowoczesnej Galerii Krzywe Koło, na którą składały się setki dzieł wybitnych artystów tworzyły rysunki, gwasze i grafiki przekazywane wraz z wydawnictwami przyjaciołom Galerii, stałym uczestnikom spotkań w Klubie Krzywego Koła przy Rynku Staromiejskim w Warszawie.

 Prezentowany w GALERII WINDA Kieleckiego Centrum Kultury fragment kolekcji zgromadzony w Przestrzeni dla sztuki ujawnia zakres, a zarazem siłę jej oddziaływania, można uznać ją za fundament wiedzy o przeobrażeniach współczesnego języka wizualnego, jaki wówczas otrzymali odbiorcy bezpośrednio od artystów. Pierwsze dzieła (m. in.: Mariana Bogusza i Stefana Gierowskiego) dołączane były do druków już w 1957 roku. Wydany w rok później katalog wystawy fotografii również zawierał prace oryginalne (Zdzisława Beksińskiego, Jerzego Lewczyńskiego, Bronisława Schlabsa). Ta niezwykła w swoim założeniu Kolekcja, dostępna dla wszystkich, którzy odczuwali potrzebę bezpośredniego kontaktu ze sztuką współczesną, została rozproszona w wielu zbiorach prywatnych. Jej odrębne cząstki liczą często po kilkadziesiąt i więcej dzieł. Szczególną rolę odegrały tu towarzszące wystawom materiały łączone w teki, zawierające teksty teoretyczne i zespoły dzieł. Teka Konfrontacje 1960, malarstwo, rzeźba – oprócz opracowania autorstwa Aleksandra Wojciechowskiego zawiera zestawy rysunków i grafik 12 autorów (Mariana Bogusza, Tadeusza Brzozowskiego, Stefana Gierowskiego, Tadeusza Dominika, Bronisława Kierzkowskiego, Jerzy Nowosielskiego, Aliny Ślesińskiej, Aliny Szapocznikow, Jana Tarasina, Jerzego Tchórzewskiego, Magdaleny Więcek, Rajmunda Ziemskiego). Na Konfrontacje 1963, malarstwo – składały się teksty teoretyczne (m. in.: Jerzego Ludwińskiego, Wiesława Borowskiego i Mariusza Tchorka) oraz ok. 30 rysunków i grafik (m. in.: Henryka Stażewskiego, Tadeusza Kantora, Stanisława Fijałkowskiego, Włodzimierza Borowskiego, Zbigniewa Makowskiego, Alfreda Lenicy, Adama Marczyńskiego, Erny Rosenstein, Jana Ziemskiego). Dokonania artystów czeskich, słowackich i węgierskich przybliżał szereg oryginalnych prac Mariana Čunderlika, Eduarda Ovčačka, Miloša Urbáska, Tihaméra Gyarmathy.

Bliska odbiorcom w najszerszym pojęciu tego słowa Międzynarodowa Kolekcja, nawet po decyzji władz państwowych o zlikwidowaniu Klubu (1962), pozostała własnością miłośników sztuki nowoczesnej, wartością intelektualną wyniesioną w dosłownym znaczeniu z Galerii Krzywe Koło. Jan Józef Lipski ostatni przewodniczący Klubu, podkreślał wielokrotnie jego znaczenie dla kultury i sztuki początku lat sześćdziesiątych: Klub Krzywego Koła odegrał kolosalną rolę, ja bym to nazwał rolą nie tylko forum dyskusyjnego, ale wolnego ogólnokształcącego uniwersytetu dla inteligencji warszawskiej. Kolosalną część tego, co mam w głowie zawdzięczam klubowi. Odbywały się tam wystawy, odczyty, a po nich zawsze dyskusje, które po prostu człowieka kształciły: socjologia, ekonomia, tematy z dziedziny kultury, w ogóle ze wszystkich dziedzin szeroko rozumianej humanistyki. Dzięki niepodlegającym państwowej administracji prywatnym miejscom istnienia sztuki, społeczne oddziaływanie Kolekcji nie mogło zostać ograniczone przez żadne nakazy partyjnych ideologów. Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej na równi z niemożliwymi do opanowania przez cenzurę, przekazywanymi z rąk do rąk tekstami dysydentów, wpłynęła na wysoki poziom świadomości środowiska twórczego, stając się niezwykle ważną manifestacja niezależnej sztuki.

Idea nowej sztuki nakreślona przez Mariana Bogusza, wiążąca poezję, teatr i muzykę z malarstwem i rzeźbą, zasługuje na szczególną uwagę. Światowe osiągnięcia twórców początku lat sześćdziesiątych XX wieku, w których poważny udział mieli artyści polscy wystawiający w Galerii Krzywe Koło, w dotychczas przygotowywanych ekspozycjach nie znalazły jeszcze właściwego miejsca, istnieją tylko efemerycznie lub w przestrzeni wirtualnej. Rozproszona w zbiorach prywatnych Międzynarodowa Kolekcja Sztuki Nowoczesnej na równi z zespołami dzieł złożonymi przez Bogusza w muzeach dalej czeka na odbiorców świadomych jej znaczenia.

Janusz Zagrodzki

 

---

powrót